Ibarska klisura, Dolina srpskih kraljeva, Dolina vekova, Dolina jorgovana ili jednostavno, Ibarska dolina nije obična dolina niti je Ibar obična reka . Ibar je jedna od onih svetih reka koje predstavljaju simbol naroda koji tu živi, koji oko te reke kao kičme etničkog bića stvara svoj biološki prostor. Ibarska dolina ili Dolina vekova je taj prostor kojim su prolazila i keltska plemena i rimske legije i razni osvajači, od Mongola, tatarskih plemena, Ugara, Krstaša, Osmanlija, ali jedino su se Srbi tu zadržali zauvek, prepoznajući u ovom prostoru zemlju suštinski povezanu sa njima.
Dolina vekova je, kako i samo ime kaže, vekovno prožimanje istorije, kulture, tradicije, mešanje velikih događaja u spletu sa mitovima i legendama, gde stvarni istorijski događaji često izgledaju kao bajka, a mitovi i legende, svojom uverljivošću i smislom, liče na realna zbivanja.
Dolinom vekova hodile su vojskovođe i ratnici, kraljevi i obični vojnici, svetitelji i monasi-prepisivači. Svaka stopa ove doline ima značaj i predstavlja znak za budućnost put koje bi trebalo ići. Svaki kutak ove doline, šume, uvala u obali Ibra, svaka pećina i slap izvora kriju neku tajnu, znamen su nekog važnog događaja. Svaki kamen i planinska čuka svedoci su viteškog okršaja i velikih bitaka.
Mnogo toga čini Dolinu vekova izuzetnom i bajkovitom. Od „okamenjene šume“, preko žubora slapova Ibra, huka njegovih bukova i tišine virova, preko lekovitih voda Mataruške, Bogutovačke i Jošaničke banje, do čudotvornog izvora Svetog Save u Odmenju i „očne banje“ ispod manastira Gradac, čije vode pomažu i okrepljuju svakoga ko ih proba. Šume pune tajni i prirodnih blaga i strme strane koje svojim stenama čine okomitu liticu ka Ibru, i crni bor koji iz kamena raste natkriljujući spomenik u obliku srpskog vojnika posvećenog Ibarskim junacima iz Velikog rata, samo su deo znamenitosti Doline vekova. Jorgovan koji krajem aprila, svojom bojom i mirisom ukrasi čitavu Ibarsku klisuru, Srbi su stavili u jednu od najromantičnijih evropskih legendi. Ta legenda kaže da je kralj Uroš I, iz velike ljubavi prema svojoj nevesti Jeleni Anžujskoj, francuskoj princezi, čitavu dolinu zasadio jorgovanom da bi se osećala kao u rodnoj Provansi. Ona je volela svog Uroša i Srbiju neizmernom ljubavlju. Od tada Dolinu vekova zovu i Dolinom jorgovana.
Mnoštvo crkava, manastira i tvrđava čini Dolinu vekova čudesnom. Podzemna crkva, crkve brvnare, crkve zvane „Ibarske preletnice“ jer su za noć „preletale“ iz sela u selo ili čak sa jedne na drugu stranu Ibra. Postoje i crkve čija gradnja datira iz najstarijih vremena 12. i 13. veka, gde su se molili neimari, koji su učestvovali u gradnji naših najznačajnijih manastira Studenice, Žiče, Gradca. Na mestu gde su se braća Vukan i Stefan Prvovenčani, po legendi, prvi put sreli posle sukoba podignuta je crkva posvećena Sretenju. Mesto u Dolini vekova Polumir, kako mu i samo ime kaže, nastalo je jer su tu zavađena braća sklopila polu mir.
Tvrđava Maglič je najočuvanija srednjevekovna tvrđava. Najverovatnije je podigao kralj Uroš I, da bi zajedno sa ostalim tvrđavama i utvrđenim gradovima: Brvenikom, Koznikom, Brnjacima, Jelečom, Rasom, branila Studenicu, Žiču, Končul, ali i one svetinje iz nastavka Ibarske doline, poznete kao Deževska kotlina: Petrovu crkvu, Đurđeve Stupove, Sopoćane. Maglič, još uvek stoji, kako mu i ime kaže, među oblacima magle pa se nekada čini da je grad ni na nebu ni na zemlji i koji gordo pripoveda priču o junaštvu i sjaju srpskih vitezova.
Studenica je zadužbina velikog župana Stefana Nemanje, potonjeg Simeona Mirotočivog, koji je ujedinio srpska plemena i državice. Građena je kao uzor za sve kasnije svetinje srpske crkve. Od 1986. godine manastir Studenica je pod zaštitom UNESKO. Posle pomirenja braće Vukana i Stefana nastao je period napretka. Sveti Sava, iguman manastira Studenica, je neumorno sa bratom Stefanom radio na državnoj i crkvenoj samostalnosti. Podigli su manastir Žiču kao buduće sedišete žičke episkopije i sedište srpske crkve. To je konačno postignuto krunisanjem Stefana u Žiči za kralja i dobijanjem samostalnosti srpske arhiepiskopije .
Jelena Anžujska je u poslednjoj četvrtini 13. veka podigla svoju jedinu zadužbinu manastir Gradac. Gradac je rađen po uzoru na Studenicu, kao dokaz privrženosti kraljice Jelene dinastiji Nemanjića i kultu svetog Simeona Mirotočivog.
Osim ovih manastira u Dolini vekova su i Stara Pavlica (ne zna se kada je izgrađena jer nema sličnog objekta po arhitekturi na prostorima Srbije i većeg dela Balkana), Nova Pavlica (1383-1386.) zadužbina braće Musić, zatim manastir Končul , gde je iguman bio kasniji arhiepiskop Danilo II i gde je, po legendi, noć pred odlazak na Svetu Goru u molitvi probdeo Rastko Nemanjić, kasnije Sveti Sava.
Dolina vekova je večna, kao što je večna i lepota i ljubav na kojoj počiva svet. Dolina vekova satkana od lepote, ljubavi, kulture, viteških vrednosti i smisla postojanja ljudskog roda opstajaće dok je sveta i dok god je mi volimo i uživamo u njoj, a ona nas duhovno hrani i nadahnjuje.
